Για την παραλία του Γαβαθά ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι ένα υπέροχο και σπάνιο φυτό που ανθίζει και με τη δυνατή και γλυκιά μυρωδιά του αποτελεί ένα αληθινό στολίδι της φύσης. Είναι το «κρινάκι της θάλασσας» ή «κρίνος της θάλασσας» ή «παγκράτιο το παράλιο». Είναι πολυετές φυτό και ανθίζει από τον Αύγουστο μέχρι τον Οκτώβριο, τα δε άνθη του (τα κρίνα) εμφανίζονται μέσα από την καυτή άμμο, έχει το καθένα έξι πέταλα και διαμορφώνουν ένα στέμμα όπως οι ασφόδελοι και γι αυτό ονομάζεται «θαλάσσιος ασφόδελος». Το εξωτικό αυτό φυτό είναι είδος υπό παρακολούθηση, γιατί δυστυχώς πέφτει θύμα των όποιων δραστηριοτήτων της ακτής. Ας το προστατεύσουμε ώστε να εξακολουθήσει να ομορφαίνει τις καλοκαιρινές μας μέρες, και να μας χαρίζει το μεθυστικό του άρωμα.
Το καλοκαίρι και κυρίως τον Αύγουστο – Οκτώβριο οι Αντισσαίοι βλέπουν στον κάμπο, το Γαβαθά και τα Λάψαρνα, ένα σπάνιο φυτό να ανθίζει στις παραλίες μας, αληθινό στολίδι της φύσης, με τη χαρακτηριστική δυνατή και γλυκιά μυρωδιά του. Το φυτό αυτό λέγεται κρίνος της θάλασσας ή κρινάκι της θάλασσας ή παγκράτιο το παράλιο και ενέπνευσε με το κάλλος του τον αρχαίο καλλιτέχνη που το ζωγράφισε με περίσσεια τέχνη ( τοιχογραφία) την υστεροκυκλαδική εποχή στο ακρωτήρι της Σαντορίνης, όπως απεκάλυψε μετά 2500 χρόνια η αρχαιολογική σκαπάνη, γνωστό όμως και από εικονογραφήσεις της Κνωσού.
Είναι από τα πιο εξωτικά μέλη της οικογένειας << amaryllis>> το γένος <<pancratium>>το είδος <<maritium> και φύεται γύρω από τις ακτές της Μεσογείου σε αμμώδεις παραλίες και σε αμμόλοφους, πολλές φορές σε μακρινή απόσταση από τη θάλασσα. Είναι πολυετές φυτό με βολβό παχύ κορμό 8-15 mm σαν καλάμι ύψους 35-40 cm. Τα φύλλα του είναι σαρκώδη, γκριζοπράσινα σε σχήμα λουρίδας βγαίνουν το χειμώνα και το καλοκαίρι ξεραίνονται, ενώ οι καρποί του είναι μεγάλοι σε σχήμα βολβού. Τα άνθη του (3-12 για κάθε φυτό ) εμφανίζονται μέσα από την καυτή άμμο, έχει το καθένα έξι πέταλα και διαμορφώνουν ένα στέμμα κατά τον τρόπο των ασφοδέλων, γιαυτό το φυτό είναι γνωστό και με το όνομα << θαλάσσιος ασφόδελος>>. Τα κρίνα αυτά μισανοίγουν πριν δύσει ο ήλιος για να φθάσουν στο ζενίθ του ανοίγματος, όσο η νύχτα προχωρεί
Οι καρποί όταν ωριμάσουν πετάγονται κατάμαυροι σαν κάρβουνα, σπόροι πολυγωνικοί, μαλακοί, περιβάλλονται από υλικό σα φελιζόλ, ένα είδος σωσίβιου που τους επιτρέπει να ταξιδεύουν πάνω στα κύματα διανύοντας χιλιάδες μίλια, φθάνοντας στις ακτές από τη μια άκρη της Μεσογείου στην άλλη για τον πολλαπλασιασμό και την εποίκησή τους. Στο κέντρο τους έχουν ένα μικρό βολβό που είναι ο πραγματικός σπόρος. Θάβονται στην άμμο ψάχνοντας για υγρασία. Όσοι επιζήσουν μετά από 4-5 χρόνια θα ανθίσουν και θα συνεχίσουν τον κύκλο της ζωής τους.
Εκτός από τους σπόρους, το φυτό αυτό πολλαπλασιάζεται και με πατάτες –βολβούς που παράγει. Παρά την πολλαπλασιαστική του όμως δυνατότητα το όμορφο αυτό φυτό πέφτει θύμα των όποιων ανθρώπινων δραστηριοτήτων στις ακτές, περιλαμβανομένου και του μότο-κρος στην άμμο. Δυστυχώς και στις εξοχές μας βλέπουμε τα τελευταία χρόνια σιγά-σιγά τα μυρωδάτα αυτά φυτά να εξαφανίζονται. Με το που θα ανθήσει ένα από αυτά, οι κάθε είδους παραθεριστές κόβουν τα υπέροχα κρίνα του για να τα βάλουν στο ανθοδοχείο τους ή βγάζουν τους βολβούς για να τους φυτέψουν στην αυλή τους. Αυτό πρέπει να σταματήσει, γιατί το φυτό αυτό είναι υπό παρακολούθηση. Θα ήταν ευχής έργο, αν οι σύλλογοι Γαβαθά, Κάμπου, Λαψάρνων, αναλάμβαναν εκστρατεία διάσωσης και πολλαπλασιασμού του. Χαίρομαι, γιατί αυτό ήδη έγινε στο Γαβαθά από το Στρατή και την Ασπασούλα Τσαβδάρη καθώς και από την Παναγιώτα Πασσαδέλλη, αλλά δε φτάνει.
Ας προφυλάξουμε λοιπόν αυτό το σπάνιο είδος φυτού, για να μπορούμε να απολαμβάνουμε εμείς και τα παιδιά μας την υπέροχη ομορφιά και την ιδιαίτερη μυρωδιά του που ξεχύνεται στον αέρα.
Ροδούλα Παπαμιχαλάκη Τσολάκη